Ousc de Bruno Maruca
Canche n va su sun la pastures de Ncisles, pona vëijen na bela lingia de crëps. A man ciancia se ërj la Fermedes al ciel, tamez iel la Sciorta de Mesdì, a man drëta se auza la pizes superbes de Sas Rigais, Furchëta y Sas dla Porta. Danter chisc giganc de sas se gëura la sfësses scures dla Val dala Salieries, dla Val dal'Ega y mo d'autra sciortes. Zacan, canche l ne univa mo degun mëinacrëps y turisć tlo su, univa chësc raion sulënt udù ite sciche striunà. L univa dit che n ova bele udù cassù cosses strambes y n se cuntova stories desgrujëntes de orcs y strions. Tla Val dala Salieries per ejëmpl fòvel nia da giut mo da udëi i resć de n vedl egaduz. De chësc se conta la jënt dl luech na bela lijënda.
N di ie ruvà te Gherdëina n furest cun truep bestiam che l ulova mené sun la pastures cumeneles, ma l ne à nia giapà la lizënza de vardé si bues y si vaces te chësta val ajache l ne fova nia dla tlo.
Un che ulova l tò pra l nés ti à cunsià de mené si bestiam su de viers dla Fermedes. “Iló iel pastures de marueia, che ne n’ie de deguni”, dijòvel. L furest ti à abù crëta y à fat chël che ti fova unì cunsià. Ma cassù fòvel dut mé na gran roa. Mé tlo y iló zitrova tl vënt da mont na vintlana chersciuda tla gravinia suta. Udan chësc, à l furest ntendù che l ne pudova nia sté iló cun si bestiam y l l à menà mo plu insù de viers dla Sciorta de Mesdì. L bestiam ova sëit y ne fova belau nia plu bon de se tré inant. L furest ie donca jit inant da sëul, for suvier y ie ruvà te na sfëssa che univa for plu y plu strënta; sibe a man drëta che a man ciancia se ërjova parëies ërc al ciel.
L furest ulova bele dé ëuta, ma te chëla àl udù na ciaverna y laite na gana jëuna. Ël minova che l'ëila ëssa dessegur sapù da ti dé na resposta y perchël ti àl damandà sce n pudova passé iló nzaul cun bestiam. Ma la gana à cinià de no y à scumencià a damandé ora l furest, da ulà che l univa y ciuldì che l fova ruvà nchin cassù. Chësc ti à cuntà coche la ti fova jita y dit che l ova festide per si bestiam che fova cajù tla roa y nia plu bon de jì inant dala sëit y dal ciaut. La gana, che ova scutà su cun bënulënza, ti à śën fat sëni al furest de ti jì do y i l à menà danter purons y rotes ora nchin pra na gran porta che fova stluta pro cun stanges de fier. Ëila ti à cumandà al furest de tré da na pert la stanges. Pernanche la porta fova davierta, iel unit ora n ruf salver che regurova rauscian ju per la roa. L bestiam, stanch y da na drëta sëit, à bu l'ega sarëina y ie riesc inò unit da rion. L di do fova la roa bele curida de bona ierba fina che l bestiam magiova cun na drëta sëur. Do n'ena fòvel iló ulache fova dant la roa na pastura de marueia. Chësta mudazion ova fatlI ruf che univa mo for ju da ch’i auc. L furest se à śën frabicà na stala y n medel y vivova cassù cun trieva y te na bela pesc cun si bestiam. Doi iedesc al di univa la gana y fajova smauz y ciajuel sciche na bona ciajarina. Nsci iela jita inant nchin da d'autonn, canche l furest à menà si bestiam bën pasciù ju tla val, per passé iló l inviern.
La jënt se cuntova cun na drëta nvidia che ël sëul fova patron de na gran mont y cunscidrova, se nmaruian, l bel bestiam. L furest ie deventà n uem stimà, y da carnescià se àl maridà cun na fia de n gran paur.
Canche i dis se ova inò slungià y i prei fova bele vërc, iel inò pià su cun si fëna y si bestiam sun Mastlé, si mont. Medel y stala fova al orden y nce dedite fòvel dut nët y njenià ca dut drët bën. De chësc se à la fëna jëuna damat ralegrà. Ma da sëira, canche la ie jita via te stala, fòvel iló la gana, che mujova la vaces. Chësc ne à la fëna nia udù de bon uedl, y la à ciacià demez la gana cun paroles grovies.
Chësta ie muceda zënza ne dì mauch, ma canche la ova arjont i crëps, se àla autà ntëur y maledì la mont.
Nia giut do se à l furest ntendù che l ruf che univa dala sfëssa ju, dajan vita ala mont, ova manco ega che l ann dant, che l univa mënder da di a di. Nsci iel jit su sun la sciorta a cialé do ciuna che fova la gauja. L à cris giut alalongia, ma l ne n’ie nia plu stat bon de giaté la porta cun la stanges de fier. L udova mé n pue’ de ega regorer danter i sasc, ega che se perdova do y do tla giara. Canche l ie ruvà de reviers sun la mont, ti savòvela bele belau suta, y do n valgun dis fova dut inò na roa.
Mé cassù sun sciorta blucova mo for na pitla funtana, ma dan che l'ega arjunjësse la mont, se perdòvela tla gravinia.
L furest à śën pensà de fé n egaduz. L à giavà ora lëns y i à metui un dlongia l auter y autà l'ega dala sfëssa nchin ju pra si medel y si pastures.
Nsci jìvela ani alalongia. Sun duta la mont chersciova de bona ierba. Bestiam y biesces se zidlova dassënn.
Ma ngali ne à l egaduz nia plu purtà adalerch tan de ega. L n univa mé plu n spech, pona n fil, y n bur' di ne unìvel nianca plu na gota. Urmei àn rumà demez l egaduz. Mé cassù danter i crëps iel mo restà vel’ fustia. Per chësc à chëla sfëssainuem val dala Salieries. Al didancuei iel iló ncantëur, sun la mont japé dla Fermedes, mediei y sostes, y bestiam che pasturea. Ma cassù pra la funtanes dl ruf de Ncisles y dut ntëurvia vëijen n majarëi che se slergia ora for plu y plu; y l ne sarà nia giut che dut sarà inò na gran roa, dala Fermedes nchin ju tla val.
Orig. Karl Felix Wolff, [Dolomitensagen, 1957], ciancedes tl gherdëina da Elsa Runggaldier - N rengraziament a la Union di Ladins de Gherdëina